Ikona jest obrazem przedstawiającym Oblicze Chrystusa, Matki Najświętszej, Świętych, ich sceny z życia – zawsze ściśle związane z Biblią. Tworzy się ją na modlitwie, aby po powstaniu, towarzyszyła i pomagała w relacji z Panem tym, którzy ją otrzymają. Ikona jest często obrazem o dużych walorach artystycznych, ale nie to stanowi jej istotę. Ma nas przenosić w rzeczywistość duchową. Mówi się czasem, że jest oknem na niebo, czyli otwiera nas na tajemnicę Boga wyrażoną za pomocą kolorów i linii, a z drugiej strony wpuszcza światło niebieskie, czyli staje się pewnym pośrednikiem łaski. Ikona urzeczywistnia obecność przedstawionych Postaci Świętych, a tym samym samego Boga.
W tym roku, podczas wielkopostnego dnia skupienia w sektorze mazowieckim B, na koniec Mszy św. kapłan poświęcił naszą ikonę. Modlitwa poświęcenia ikon jest bardzo długa i bogata w treść. Na tę okoliczność został wybrany fragment, który usłyszeliśmy z ust kapłana, błogosławiącego ikonę. Mnie osobiście dotykają słowa: Panie teraz wejrzyj na tę ikonę, którą Twój sługa uczynił ku Twojej czci i chwale, Jedynego w Trójcy świętej sławionego Boga, i Jednorodzonego Twego Syna, Pana naszego Jezusa Chrystusa, Przeczystej i Błogosławionej Jego Matki (…), i ku pamięci Twoich Świętych. Pobłogosław ją i poświęć, i daj jej moc uleczania, odpędzania wszelkich zakusów diabelskich. A wszystkich gorliwie modlących się przed nią usłysz i obdarz miłosierdziem, i pozwól im otrzymać łaskę.
Modlitwa ta pokazuje, że ikona nie jest zwykłym przedmiotem, obrazem, ale stanowi narzędzie działania Bożej łaski, a Kościół od wieków uznaje ją za sakramentalium*.
Każdy etap tworzenia ikony ma głęboką symbolikę. Ikona powstaje na podłożu drewnianym, które ma nam przypominać drzewo poznania dobra i zła z Raju czy drzewo Krzyża. Po starannym wykonaniu deski pod ikonę pokrywa się ją płótnem, które z kolei przywołuje na myśl Całun okrywający Ciało Pana czy chustę Weroniki. Kolejną warstwą technologiczną ikony jest zaprawa nakładana w kilkunastu warstwach, co sugeruje, że ikona jest częścią świątyni, fragmentem jej murów. Nakładając każdą warstwę zaprawy przywołujemy orędownictwa kolejnego z Apostołów, powierzając im swoją pracę oraz tych, którzy będą malować ikonę na tym podłożu i tych, którzy ją otrzymają.
Do wykonania ikony wykorzystuje się od wieków naturalne materiały takie jak drewno, jajo kurze, minerały, martwe szczątki roślin czy zwierząt. Ta obumarła materia odradza się na nowo w procesie tworzenia ikony, by Chwała Boga mogła objawić się w pięknie przedstawienia Jego Świętych. Pisze o tym Pięknie Ks. Janusz Pasierb w wierszu Sztuka:
grając dotykam zżółkłych kości i trumiennego hebanu
malując używam sierści nieżyjących zwierząt
rzeźbiąc wstępuję jak w wąwóz w śmiertelny chłód kamienia
pisząc pokrywam czarnymi znakami całun w którym szeleszczą zabite drzewa
gdy gram maluję rzeźbię piszę
spod moich drętwiejących palców
wytryska życie
A Bp Michał Janocha dopowiada jeszcze w ten sposób: „Artysta tworzy z martwej materii, w nim również dokonuje się proces umierania. Paradoksalnie, z tego właśnie powstaje życie. Powiedziałbym więc, że każda głęboka sztuka, a więc taka, która szuka prawdy, dobra, piękna, ma wymiar paschalny, czyli teologiczny, nawet jeśli twórca sobie tego nie uświadamia.” (A piękno świeci w ciemności. Z biskupem Michałem Janochą rozmawia Ewa Kiedio, Biblioteka „Więzi”, 2017, str. 47).
Czynności przy ikonie, na każdym etapie jej powstawania są ściśle związane z modlitwą. Praca ta wymaga ode mnie nieustannego dbania o kondycję duchową. Kiedyś usłyszałam od pewnego kapłana, że jeśli chcesz się dalej rozwijać w tym co robisz, w tworzeniu ikon, musisz zadbać o codzienną adorację. To zdanie zapadło mi w sercu, ale nie od razu przekułam je w czyn. Adoracja Najświętszego Sakramentu stała się dla mnie bardzo ważna, choć cały czas nie w takim wymiarze jakbym tego chciała.
Z pewnością to nie przypadek, że obrazem który towarzyszy ekipom jest właśnie Ikona przedstawiająca Świętą Rodzinę. Widoczne na ikonie relacje między Chrystusem, Matką Najświętszą i Józefem mogą stać się dla nas realną inspiracją do pogłębiania naszej duchowości małżeńskiej. Niezwykle cieszę się, że mogłam namalować tę ikonę dla naszego sektora, i że ta ikona będzie gościć w naszych domach, że każde małżeństwo będzie miało swój czas na jej kontemplację i rozważania. Wierzę, że perygrynacja ikony w naszym sektorze mazowieckim B, stanie się źródłem błogosławieństwa dla naszych małżeństw, rodzin i całego Ruchu Equipes Notre-Dame.
Beata Krwawicz-Michalska, mgr sztuki, absolwentka ASP w Warszawie, wydział konserwatorcji malarstwa i rzeźby polichromowanej.
Dla tych, którzy chcieliby pogłębić wiedzę na temat ikon, polecam następujące pozycje:
- A piękno świeci w ciemności. Z biskupem Michałem Janochą rozmawia Ewa Kiedio, Biblioteka „Więzi”, 2017
- Sztuka ikony teologia piękna, Paul Evdokimov, Promic, 2010
- Teologia ikony, Leonid Uspienski, W drodze, 1993
* Sakramentalia – to święte znaki, które na podobieństwo sakramentów wskazują przede wszystkim na duchowe dobra osiągane dzięki wstawiennictwu Kościoła. Przygotowują one ludzi do przyjęcia właściwego skutku sakramentów i uświęcają różne okoliczności życia. (KL 60 – Konstytucja o liturgii świętej “SACROSANCTUM CONCILIUM”, 1963). Mówiąc prościej, Sakramentalia to ustanowione przez Kościół znaki, które służą uświęcaniu naszej codzienności. Są niejako „przedłużeniem” sakramentów, w których przyjmujemy Bożą łaskę. Sakramentalia nie udzielają wprost łaski Ducha Świętego, tak jak sakramenty, ale uzdalniają do jej przyjmowania i życia nią na co dzień.
